Kıldığımız namazların her rekatında okuduğumuz ve namazın olmazsa olmazı konumunda olan Fatiha Suresi, anlam bakımından Kur’an’ın önsözüdür.

Fatiha ismi “açılış” demektir. Hem iniş sırası hem de Kur’an’da ilk sırada olması bakımından bu ismi almıştır.

Fatiha Suresi Mekke’de inmiş, 7 ayetten oluşan ve tamamı indirilen ilk suredir. Alak Suresi ise tamamı indirilen ilk sure değil, inen ilk ayetlerdir (ilk 5 ayeti).

Fatiha Suresinin başındaki beslemenin Fatiha’ya ait olup olmadığı konusunda farklı görüşler vardır. Bazı müfessirler besmelenin Fatiha Suresinin ilk ayeti olduğunu söylemişler, bazı müfessirler ise son ayetin ikiye bölünerek surenin 7 ayet olduğunu, besmelenin surenin ayeti olmadığını söylemişlerdir.

Diyanet İşleri Başkanlığı da besmelenin Fatiha Suresinin ilk ayeti olduğunu görüşündedir.

Şimdi ayetleri inceleyelim:

“Rahman, Rahim olan Allah’ın adıyla. Hamd, âlemlerin Rabbi olan Allah içindir. Rahman ve rahimdir. Hesap gününün sahibidir. Rabbimiz! Yalnız sana kulluk ederiz ve yalnız senden yardım dileriz. Bizi doğru yola, nimet verdiklerinin yoluna ulaştır; gazaba uğratılmışların ve sapkınların yoluna değil” (Fatiha Suresi, 1/1—-7)

1) “Rahman, Rahim olan Allah’ın adıyla”

Yüce Allah tamamını birlikte indirdiği ilk surenin ilk ayetinde rahman ve rahim sıfatlarını ön plana çıkarmıştır. Rahman; merhametin kaynağı, merhameti sonsuz anlamlarına gelmektedir. Rahim ise; merhametini yansıtan, işinde merhametli olan anlamlarına gelmektedir.

2) “Hamd, âlemlerin Rabbi olan Allah içindir”

Ayette ki hamd kelimesi şükretmeyi de içine alan övgü anlamındadır. Yani şükredilmek ve övülmek sadece Yüce Allah’a mahsustur. Yüce Allah’tan başka hiçbir varlığa hamd edilmeyeceği ayetten anlaşılır. Ayrıca ayette Yüce Allah, Rabb ismini kullanarak bütün varlıkların sahibi olduğu ve onları koruyup kolladığı mesajını verir.

3) “Rahman ve rahimdir”

Yüce Allah üçüncü ayette tekrar rahman ve rahim sıfatlarını hatırlatır. Fatiha Suresinde Yüce Allah’ın peş peşe merhametini hatırlatması O’nun merhamet ve bağışlayıcılığı konusunda ne kadar cömert olduğunun delilidir. Zaten Yüce Allah, Kur’an’ın bütününde, merhamet etmeyi, bağışlamayı seven ve bolca merhametini yansıtan olduğunu vurgular. Ayrıca merhamet etmeyi kendine yazdığını (En’am Suresi, 6/12-54) ve merhametinin her şeyi kapsadığını söyler (A’raf Suresi, 7/156).

4) “Hesap gününün sahibidir”

Mahşerde hesap zamanı insanları ve cinleri sadece Yüce Allah hesaba çekecektir. Orada karar verme ve otorite yetkisi yalnızla Yüce Allah’a aittir. Yani Yüce Allah, bu ayette, hesap gününde tek ve gerçek karar verici olduğunu, danışmanı olmayacağını bildirir ve tevhid vurgusu yapar.

5) “Rabbimiz! Yalnız sana kulluk ederiz ve yalnız senden yardım dileriz”

Yüce Allah bu ayette, insanlara duanın nasıl yapılacağını öğretir. Ayette cümle sırası önemlidir. Duada ilk cümle kullukla ilgilidir. Kulluk etmek, gerekenleri yerine getirmek ve fedakarlık yapmaktır.

Ayette duada “biz” şeklinde çoğul zamir kullanılmıştır. Bunun sebebi Yüce Allah’a dua ederken sadece kendimiz için değil, herkes için dua edilmesinin istenmesidir. Yani dualarda bencil olunmaması gerektiğidir.

Yüce Allah, ayette, kendisinden yardım istenmeden önce fedakarlık yapılmasını söylemektedir. Yani insanın Yüce Allah’a el açmasının anlamı şudur: Rabbim sana açılan bu ellerimiz üzerine düşeni yaptı, şimdi yalnız senden yardım istiyoruz. Biliyoruz ki senden başka kimse kimseye yardım edemez.

6-7) “Bizi doğru yola, nimet verdiklerinin yoluna ulaştır; gazaba uğratılmışların ve sapkınların yoluna değil”

Yine bu ayette Yüce Allah, duanın nasıl yapılmasını ve duada ne istenmesi gerektiğini bizlere öğretmektedir.

Kur’an ayetlerinin birbirini açıkladığı gerçeğinden hareket edersek, ayette geçen “nimet verdiklerinin” kim olduğunu bulabiliriz.

Yüce Allah nimet verdiklerinin kimler olduğunu Nisa Suresi, 4/69. ayette açıklar. Bu ayete göre Yüce Allah’ın nimet verdikleri; peygamberler, sıdıkkar (gerçeği doğrulayanlar), hakka şahitlik edenler ve iyilerle (salih amel amel işleyenlerle) beraber olanlardır. Bunların haricinde iyi işler yapmayan ve Kur’an’a kulaklarını ve kalplerini kapatanlar gazaba uğrayanlardan olacaklardır. Burada şunu belirtmek gerekir ki iyi işlerin de ne olduğu Bakara Suresi, 2/177. ayette genişçe açıklanır.

Fatiha Suresi 7 ayetten oluşan kısa bir sure olmasına rağmen Kur’an’ın önsözü niteliğindedir. Her gün, günde beş vakit kıldığımız namazların her rekatında okuduğumuz Fatiha Suresinin ne anlama geldiğini kısaca bu şekilde açıklamaya çalıştım.